Resort finansów wbrew wcześniejszym zapowiedziom nie ogłosił przesłanek zachowania należytej staranności w VAT dla podatników tylko wytyczne w tej sprawie dla urzędów skarbowych. Można jednak na ich podstawie dowiedzieć się, jak uchronić firmę przed mimowolnym uwikłaniem w karuzele VAT-owskie.

Podjęcie działań opisanych w wytycznych dla skarbówki ma chronić przedsiębiorców, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT i nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu. Jest to istotne o tyle, że zarzut udziału w nadużyciach VAT-owskich może skutkować odmową prawa do odliczenia podatku naliczonego.
W przypadku podatnika, który nie wiedział, że transakcja nabycia towaru została zorganizowana w związku z popełnieniem przez inny podmiot oszustwa lub nadużycia, prawo do odliczenia podatku naliczonego nie powinno zostać mu odebrane, jeżeli przy zachowaniu należytej staranności nie mógł on wiedzieć, że transakcja służy naruszeniu przepisów o VAT.
Przedsiębiorcy powinni w związku z tym weryfikować swoich kontrahentów (czyli dostawców towaru) i okoliczności transakcji z nim zawieranej zarówno na etapie rozpoczęcia współpracy jak i na dalszym etapie.

Środki ostrożności na etapie rozpoczęcia współpracy z kontrahentem:

Kryteria formalne

Następujące przesłanki mogą wskazywać, że podatnik nie zweryfikował swojego kontrahenta w stopniu wystarczającym, co może prowadzić do wniosku, że nie dochował należytej staranności:

  • brak rejestracji kontrahenta w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) – o ile rejestracja w KRS lub CEIDG jest wymagana w przypadku kontrahenta;
  • kontrahent nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny – nabywca może to zweryfikować przez usługę „Sprawdzenie statusu podmiotu VAT”, dostępną na Portalu Podatkowym lub poprzez złożenie wniosku do właściwego naczelnika urzędu skarbowego;
  • kontrahent jest – na moment transakcji – wpisany do prowadzonego przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wykazu podmiotów, które zostały wykreślone przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru jako podatnicy VAT lub które nie zostały zarejestrowane przez naczelnika urzędu skarbowego, na podstawie art. 96 ust. 4a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług , zwanej dalej „ustawą o VAT”;
  • kontrahent nie posiada, lub – pomimo żądania podatnika – nie przedstawił wymaganych koncesji i zezwoleń dotyczących towarów będących przedmiotem planowanych transakcji;
  • osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji nie posiadają umocowania do działania w imieniu kontrahenta – podatnik może przykładowo zweryfikować umocowanie osób upoważnionych do udzielenia pełnomocnictw w imieniu kontrahenta na podstawie danych z KRS lub CEIDG.

Kryteria transakcyjne

  • unikanie ryzyka gospodarczego. Na ryzyko udziału w oszustwach podatkowych wskazywać może zastosowanie przelewów natychmiastowych do płatności za towar albo dokonanie płatności gotówką lub skorzystanie z obniżenia dokonanie płatności za towar przelewem na dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny ;
  • uwzględnienie rynkowości cen towarów – gdy cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta znacząco odbiegała od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia powinno to sprowokować podatnika do zachowania podwyższonych standardów przy sprawdzaniu tego kontrahenta;
  • zakupy zgodne z profilem działalności – wątpliwości skarbówki wzbudzi nabycie od kontrahenta towarów, które należą do innej branży niż ta, w której działa kontrahent i których dotychczas podatnik od niego nie nabywał, jeżeli zmiana profilu działalności kontrahenta nie ma uzasadnienia ekonomicznego;
  • siedziba lub miejsce prowadzenia przez kontrahenta działalności gospodarczej – należy sprawdzić, czy nie znajduje się przypadkiem pod adresem, pod którym brak było oznak prowadzenia działalności gospodarczej;
  • termin płatności – należy zwrócić uwagę, czy nie jest krótszy niż termin płatności oferowany przez innych dostawców z tej samej branży bez ekonomicznego uzasadnienia. Kryterium terminu płatności powinno być oceniane na tle danej branży;
  • warunki transakcji – wątpliwości powinny budzić warunki znacznie odbiegające od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu (np. ograniczenie możliwości skutecznej reklamacji zakupionego towaru czy brak możliwości wprowadzenia do umowy dodatkowych zabezpieczeń, np. kar umownych);
  • zgodność towarów z ustawowymi wymaganiami jakościowymi. W niektórych branżach przepisy określają wymagania jakościowe ustalając kary dla obrotu tymi towarami, które nie spełniają tych wymagań. Typowym przykładem są regulacje dotyczące obrotu paliwami ciekłymi. Na możliwość udziału w oszustwie podatkowym wskazywać może brak posiadania przez nabywców uzyskanych od kontrahenta dokumentów potwierdzających jakość nabywanego paliwa;
  • transakcje pomiędzy podatnikiem a kontrahentem powinny być udokumentowane umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji. Jeśli to nie możliwe warto w inny sposób – np. w formie korespondencji mailowej – udokumentować warunki transakcji;
  • kontrahent powinien posiadać zaplecze organizacyjno-techniczne odpowiednie do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej. Wątpliwości podatnika powinna była wzbudzić sytuacja, w której kontrahent nie dysponuje odpowiednim zapleczem organizacyjnym, majątkowym, technicznym oraz odpowiednim zasobem kadrowym, które umożliwiają prowadzenie działalności gospodarczej w skali, którą oferuje podatnikowi.